WYPALENIE W SPORCIE !!!

Wypalenie to problem, który coraz częściej pojawia się w sporcie. Badania wskazują, że na wypalenie bardziej, niż mistrzowie sportu, narażeni są juniorzy. Jakie są najczęstsze przyczyny wypalenia u młodych sportowców i w jaki sposób zapobiegać pojawianiu się objawów? Wyjaśnia ekspert „Polski na medal” – psycholog sportu Daria Abramowicz.

Kiedy myślimy o wypaleniu, przed oczami pojawia się najczęściej przemęczony pracownik wielkiej korporacji, który radykalnie zmienia styl życia z powodu nadmiaru pracy, stresu i napięcia. To stereotyp. Wypalenie pojawia się na różnych etapach kariery i dotyczy różnych obszarów aktywności. Występuje między innymi w sporcie. Częściej niż może się wydawać.

Wypalenie dotyczy nie tylko sportowców na wysokim poziomie wyczynu. Ten mocno bagatelizowany w sporcie problem dotyka także młodych zawodników. Badania wskazują, że poziom wypalenia zawodowego, co do zasady, jest wyższy u młodszych sportowców (juniorów) niż wśród olimpijczyków. Zawodnicy trenujący na poziomie mistrzowskim mają już zupełnie inną świadomość siebie i swoich możliwości oraz więcej doświadczeń za sobą.

Wypalenie, najogólniej, jest definiowane jako emocjonalne i fizyczne wyczerpanie. W przypadku sportu dodaje się, że jest to wyczerpanie inne od zmęczenia, które towarzyszy treningom, np. bólom mięśni czy osłabieniom organizmu spowodowanego treningiem. Towarzyszy mu też pogorszenie wyników i obniżenie czynionych w szkoleniu postępów. Wypalenie objawia się też tzw. cynizmem w odniesieniu do treningu i współzawodnictwa. Sportowiec, który doświadcza wypalenia dewaluuje sport, a trening przestaje sprawiać mu przyjemność i satysfakcję. W konsekwencji wypalenia może dochodzić nawet do całkowitej rezygnacji z uprawiania sportu, a przede wszystkim do poważnych trudności na płaszczyźnie zdrowia psychicznego.

Jakie są źródła wypalenia u młodych zawodników?

Wysoki poziom stresu związanego z treningiem – Stres może być związany z samym treningiem: na przykład z wysokim poziomem trudności poszczególnych elementów, których uczy się zawodnik. Może dotyczyć też poziomu rywalizacji w grupie albo napięcia związanego ze startem w zawodach. Jeśli zawodnik nie potrafi skutecznie radzić sobie ze stresem, może być bardziej narażony na wypalenie.

Niepewność dotycząca finansów (brak środków, niewystarczający budżet itd.) – O ile na poziomie mistrzowskim sportowcy w większości mają zapewniony finansowy komfort trenowania i rywalizacji, w przypadku poziomu juniorskiego i młodzieżowego aspekt finansowy często ma ogromne znaczenie dla motywacji i satysfakcji zawodnika. Gdy środków jest zbyt mało, mogą pojawić się trudne emocje (frustracja, złość, rozczarowanie), ale też napięcie i niepewność co do przyszłości.

Niepewna przyszłość „pozasportowa” – Sportowiec to przede wszystkim człowiek, który żyje także poza treningiem i rywalizacją. Uczy się, studiuje, wybiera ścieżkę kariery zawodowej. Brak stabilizacji, trudności związane z edukacją czy pracą zarobkową to ważne czynniki, które mogą przyczyniać się do pojawiania się wypalenia. Szczególnie mocno na młodszych zawodników wpływają trudności szkolne.

Konflikty w grupach sportowych, z trenerami i kolegami – W sporcie bardzo ważne są relacje interpersonalne. Ich funkcja jest istotna także w dyscyplinach indywidualnych, o czym warto pamiętać. Gdy dochodzi do konfliktów z partnerami z zespołu, kolegami z grupy treningowej czy z trenerami, zawodnik może doświadczać stresu i napięcia na wysokim poziomie. Kiedy relacje układają się źle, brakuje komfortu i poczucia bezpieczeństwa, tak ważnych zwłaszcza dla młodszych sportowców.

Wymagania i intensywność treningu przekraczające możliwości zawodnika – To chyba najczęściej wymieniana w teorii potencjalna przyczyna wypalenia w sporcie. Tak zwane przetrenowanie, długotrwałe przeciążenie organizmu zawodnika powoduje pojawienie się somatycznych objawów wypalenia. Złe samopoczucie fizyczne przekłada się na psychikę, wobec czego taki zawodnik zaczyna doświadczać stresu i trudnych emocji. Bardzo wyraźnym skutkiem takiego zjawiska jest pogorszenie się parametrów i wyników – także na treningu, co dodatkowo wzmacniać może frustrację i rozgoryczenie.

Bardzo wysokie wymagania ze strony trenerów i rodziny – To także jeden z kluczowych czynników powodujących powstawanie wypalenia. Szczególnie młodsi zawodnicy są narażeni na jego wpływ, ponieważ nie mają jeszcze tak wysokiej świadomości siebie i swoich ograniczeń w sporcie. Chcą zaspokoić oczekiwania rodziców lub trenerów, co z kolei prowadzić może z jednej strony do konfliktów, a z drugiej do pojawiania się niechęci do treningu, rywalizacji i do samego podejmowania aktywności.

Jak zapobiegać wypaleniu?

Wypalenie kojarzone jest w sporcie przede wszystkim z dwoma obszarami. Pierwszy to sposób, w jaki zawodnicy radzą sobie ze stresem, który jest nieodłącznym elementem uprawiania sportu. Istnieją różne strategie radzenia sobie ze stresem. Tą, która sprzyja powstawaniu wypalenia jest strategia skupiona na unikaniu. Polega ona na tym, że osoba doświadczająca stresu nie szuka rozwiązania, nie skupia się na celu, a raczej unika i ucieka przed problemem. Warto więc uczyć młodych zawodników tego, w jaki sposób skutecznie radzić sobie ze stresem i napięciem w różnych obszarach, nie tylko w sporcie.

Drugim obszarem jest sposób, w jaki zawodnik postrzega siebie i swoją drogę sportową. Jeżeli ma poczucie, że jego kariera jest w dużej mierze dziełem przypadku, że pewne rzeczy dzieją się „same” lub mają na nie wpływ inne (poza zawodnikiem) osoby, wówczas sportowiec jest bardziej narażony na pojawienie się wypalenia. Bardzo ważne jest także to, w jaki sposób zawodnik postrzega siebie we wszystkich sferach pozasportowych. Jeśli ma stabilne, wysokie poczucie własnej wartości i akceptuje siebie, jest mniej narażony na wypalenie.

W przeciwdziałaniu wypaleniu w sporcie ogromną rolę odgrywają bliscy i trenerzy. Im młodszy zawodnik, tym ważniejsze jest wsparcie rodziców. Warto obserwować sportowca i jego reakcje w różnych sportowych i pozasportowych sytuacjach, jednocześnie rozmawiając z nim i słuchając go. Jeśli często powtarza, że jest zmęczony, nie ma ochoty trenować, nie czuje się dobrze i nie jest w nastroju do treningu, być może warto skorzystać z pomocy psychologa sportowego i sprawdzić, czy zawodnik nie doświadcza objawów wypalenia. To bardzo ważna, często pomijana kwestia – szczególnie w sporcie juniorskim.

Sportowiec jest przede wszystkim człowiekiem. Warto o tym pamiętać i dbać o jego stabilny rozwój w różnych obszarach.

Daria Abramowicz